Vanaf 10 februari 2022, dus al bijna een jaar, mag de voedselindustrie insectenmeel in hun producten verwerken. Op 3 januari 2023 werd bekend dat het insectenmeel in heel veel voedingsmiddelen mag worden toegevoegd. Dit heeft nogal wat stof doen oplaaien in gezondheidsland. Niet alleen omdat men zich zorgen maakt over de volksgezondheid, maar ook omdat er nu alledaagse producten als brood, koekjes en snacks met insectenmeel worden verrijkt. Men is vooral verbolgen over het feit dat er toestemming is gegeven om plantaardige producten te verrijken met dierlijke eiwitten.

Waar ben je als consument nog zeker van? Waarom wordt dit eiwit aan deze producten toegevoegd. De kritische burger stelt vragen en vraagt zich vooral af waarom de regering dit mogelijk ‘toxische’ product in zoveel voedingsmiddelen wordt toegevoegd? Is dit weer een poging van de overheid om de gezondheid van hun burgers te verzwakken zodat de farmacie een grotere omzet draait of is het een oprechte poging om de megastallen vol koeien te vervangen door duurzame insectenfarms?

In 2013 begon de quest voor het promoten van het eten van insecten, een ‘novelfood’.  Op foodevenementen stonden promokramen waar men meelwormen en krekels kon proeven. Slechts enkeling durfde zich aan deze exotische dieren te wagen. De insecten bleven bij de professionele en de hobbykok een curiositeit.

Supermarktketen Jumbo houdt wel van een experiment en was de eerste die insecten op grote schaal probeerde te verkopen. Voor een klein bakje krekels, misschien 100 gram, betaalde je toen €9,95. Meelwormen of larven slechts rond €3,00. Dat werkte niet. Te confronterend en te duur. En wie eet er nou larven?

Zo’n vijf jaar later deed Jumbo een poging om hamburgers te verkopen die voor, ik meen, 30% uit gemalen krekels bestonden. Wij, het volk, waren er nog niet klaar voor. Het werd een flop en de buffaloworm en krekelburgers verdwenen uit de schappen. Kijk je nu op de website van Jumbo, dan zie je een verschuiving van doelgroep: de groene en bewuste consument. Het vlees is vervangen door groenten. Een groentenburger met buffalowormen. Of beter gezegd, buffalo larven. Het zijn de larven van de buffalokever, in het engels ook wel de ‘black fungus beetle’ genoemd, het beestje is gek op schimmels. De producten zijn nu niet in de verkoop. Onduidelijk is of ze nog terugkomen.

Albert Heijn verkocht ook nog een tijdlang producten met buffalo’wormen’,  ze mengden ze zelfs ontbijtgranen en energierepen. Maar in 2019 viel het buffalo doek voor Albert Heijn.

Wennen aan het idee ‘insecteneiwit’

Nu in 2023 is er een totaal andere aanpak. Vanaf 3 januari 2023 mogen producenten in allerhande voedingsmiddelen insectenmeel toevoegen. Zo vind je straks in de supermarkt met insecteneiwit verrijkt brood, koekjes, soep, knabbelnootjes en allerhande voedsel wat in een fabriek gemaakt wordt. De Europese goedkeuring is aangevraagd door het bedrijf Cricket One Co. Ltd een Vietnamees bedrijf wat huiskrekels kweekt en wereldwijd levert.

De aanloop naar de grootschalige productie in Europa startte in 2020. Het Europees parlement en het ministerie van landbouw, natuur en voedselkwaliteit gaf de Universiteit van Wageningen de opdracht om onderzoek te doen naar de mogelijkheden en de veiligheid van het gebruik van insecteneiwitten in de voedselketen. Het project SUSINCHAIN (sustainable insect chain) ging van start onder leiding van dr. Teun Veldkamp. Volgens Veldkamp was het uitvoeren van het plan om de eiwitten grootschalig in te zetten haalbaar, het enige probleem was de regelgeving. Binnen de EU-wetgeving mochten insecten wel als voer in de aquacultuur dienen, maar niet voor vee. Voor pluimvee en varkens verwachtte men in 2020 vrijstelling. In sommige landen werden insecten wel als nichevoedsel verkocht, zoals in Nederland maar was er nog geen goedkeuring door Europese Autoriteit voor voedselveiligheid.

En dat is er nu wel. Dat is voor een klein land als Nederland heel interessant omdat de kweek van insecten 50-90% ruimte bespaart. Daarnaast was er nog een probleem. Insectenmeel was in 2020 duurder dan soja- of vismeel. ”Opschaling zou het probleem oplossen.”, aldus dr. Teun Veldkamp.

Het SUSINCHAIN project startte op 1 januari 2020 en loopt nog tot 31 december 2023, met als doel de 20% van de Europese consumptie van dierlijk eiwit te vervangen door insecteneiwit. De productie van insecteneiwit zou dan duizend keer zo hoog worden in een tijdspanne van twee jaar. 2025 is het einddoel.

Het lijkt erop dat nu, na slechts een jaar onderzoek in Nederland, de deur op Europees niveau al is opengezet zodat de komende twee jaar de vraag naar insecteneiwit enorm groeit en er zich meer insectenfarms zullen ontwikkelen.

Doelen zij hier misschien op de boerenbedrijven die nu, door de nieuwe strengere stikstof regelgeving hun koeien kunnen gaan vervangen door een grote loods vol insecten? Insecten kweken zou immers voor een 100x lagere CO2 uitstoot zorgen en ze kunnen gevoed worden met afvalstromen van de voedingsindustrie, zoals aardappelzetmeel, maar ook vis en vleesafval. Hiermee is insecteiwit veel duurzamer en kan het de soja- en vismeeleiwitten vervangen.

Eerst de vraag, dan de levering

Als je wil dat de industrie heel groot wordt, moet er eerst een vraag gecreëerd worden. Om de vraag te kunnen creëren moet je de mensen laten wennen aan het idee dat insecten eten helemaal niet eng is, sterker nog, mensen moeten ervan overtuigd raken dat insecten echt heel erg goed is, voor het milieu en voor zichzelf.

In Azië zijn worden er zo’n 1500 verschillende soorten insecten gegeten. In Europa moet men er nog niet aan denken. Dat hebben we gezien bij de Jumbo en Albert Heijn. Dr. Teun Veldkamp kwam toen op het geniale idee om insectenmeel aan  standaard producten toe te voegen zoals o.a. pasta, soep, nootjes, brood en falafel. In Denemarken en Portugal worden er al consumentenonderzoek naar uitgevoerd.

Insecteneiwit en voedselveiligheid

Veldkamp is zich bewust van de ontwikkeling van allergische reacties op meelwormen, die vergelijkbaar zijn met schaaldieren allergie. Meelwormen bevatten twee belangrijke allergenen tropomyosine en argininekinase. Deze worden ook aangetroffen in schaaldieren en huisstofmijt.

Veldkamp geeft ook aan dat mycotoxinen, de gifstoffen die uitgescheiden worden schimmels onderzocht en deze zouden zich niet opstapelen, er wordt eerder gesuggereerd dat insecten helpen mycotoxinen af te breken doordat zij veel chitine in hun lichaam hebben.

Wat men wel zag was een stapeling van schadelijke zware metalen als kwik, lood, arsenicum en cadmium wat per insectensoort verschilt en afhankelijk van het voedsel. In het onderzoek werden meelwormen en zwarte soldatenvliegen gevoed met biologische wortels en volkorenmeel. Het is bekend dat wortelgroenten veel cadmium kunnen bevatten als gevolg van de microplastics in onze aarde. Bij de insecten gevoed met zeewier stapelden kwik, lood en arsenicum zich op. Een ander soort voer zou een mogelijke oplossing voor het zware metalen problemen kunnen zijn. In dit onderzoek werden er biologische voedingsmiddelen gebruikt, het is mij onbekend wat een Vietnamees bedrijf aan voedingsmiddelen voor de krekels gebruikt en wat de zware metalen lading van deze dieren is.

In een onderzoek gepubliceerd op SUSINCHAIN in oktober 2020 sprak men over de gevaren van het gebruik van slachtafval en afvalstromen uit de horeca met vlees en vis. Het voeden van insecten met substraten gemaakt van deze afvalstromen zou voor nieuwe biologische risico’s kunnen zorgen. Niet alleen bij verse insecten, maar ook bij opslag van het insectenmeel. Dit moest in 2020 nog verder worden onderzocht, onduidelijk is of anno 2023 deze problemen zijn ondervangen en of dierlijk afval nu gebruikt mag worden als voedselbron.

Insecten zijn booming business

In Nederland ligt de markt voornamelijk in de handen van het bedrijf Protix, wat behoort tot de Buhler groep. Daarnaast heeft ook het Franse bedrijf Ÿnsect een productlocatie in Nederland. Ÿnsect kweekt meelwormen (goedgekeurd voor menselijke consumptie in 2021).

In 2018 startte Protix met de bouw van groot insectenproductiefaciliteit in Bergen op Zoom. Het bedrijf Fair Insects B.V. had in 2018 de aanvraag ingediend om insectenmeel van huiskrekels in de verschillende vormen op de markt te mogen brengen en te verwerken in voedingsmiddelen. Toen was het bedrijf wat al overgenomen door Protix. (juni 2017) Er werd toen voor meer dan 300.000 miljoen euro in dit het bedrijf Protix geïnvesteerd.

De website van Fair Insects heet tegenwoordig enoughinsects.com en richt zich aan de vormgeving te zien aan hippe twintigers. De meisjes die en masse de afgelopen vijf jaar overgestapt waren op vegan, lijken de doelgroep. Ideaal natuurlijk want zij zijn het meest actief op Instagram en kunnen zo via affiliate marketing de olijke zakjes met meelwormen en krekels promoten.  Hiermee ligt een groot deel van de Nederlands markt in handen van Buhler. Er is nog een bedrijf in Nederland wat krekels kweekt, dit is Burg Foods B.V. zij verkopen via de Krekerij krekelburgers voornamelijk aan de horeca.

De huidige insectenproductiefaciliteiten zijn door computer en AI aangestuurde verticale ‘boerderijen’. Een gesloten systeem waar weinig personeel voor nodig is. De omzet van de insecteneiwitten schatte men in 2014 op 144 miljard dollar. Het is een eenvoudig rekensommetje om te zien hoeveel dit is keer duizend. Momenteel worden honderden miljoenen euro’s geïnvesteerd in de eerste grote “insectenfarms”. In 2019 was de bouw van de eerste grootschalige insectenproductiefaciliteit Protix in Bergen op Zoom klaar. Er worden nu zwarte soldaatvliegen en meelwormen gekweekt. Geen huiskrekels, omdat deze in 2019 niet waren goed gekeurd. Daarom produceert Protix tot januari 2023 alleen nog diervoederproducten en meststof in de tuinbouw omdat het gebruik hiervan wel al langer is toegestaan.

De kippen van het eiermerk OERei en de kweekvissen van Friendly Fish worden gevoerd met insectenmeel van Protix. (Handig te weten in verband een eventuele overgevoeligheid voor deze producten)

Protix produceert de huiskrekels en dus de producten voor menselijke consumptie bij hun bedrijf Fair Insects B.V. in Dongen. En mocht dat niet genoeg zijn dan hebben we nog altijd de import van Cricket One uit Vietnam.

De komende jaren wil Buhler groots uitbreiden op het gebied van insectenproductie. De IPIFF (Internationaal platform van insecten voor levensmiddelen en diervoeders) schatte de productie in Europa op 6.000 ton in 2019 en men wil in 2030 ongeveer 3 miljoen produceren.

Hoe veilig zijn huiskrekels?

Het is bekend dat meelwormen en huiskrekels een allergische reactie op kunnen wekken die vergelijkbaar is met een schaaldieren allergie. De twee belangrijkste geïdentificeerde allergenen zijn tropomyosine en arginine kinase. Deze bevinden zich naast meelwormen ook in huisstofmijt en schaaldieren.

Bij de goedkeuring van huiskrekels als product voor menselijke consumptie, op 10 februari 2022 was het bekend dat er een aantal gevallen waren van anafylactische shocks na het consumeren van huiskrekels en dat de krekels een aantal potentiële allergene eiwitten bevatten.

Een jaar terug heeft de EFSA (Europese Autoriteit voor voedselveiligheid) aanbevolen de allergeniciteit van de huiskrekels verder te onderzoeken. In de laatste goedkeuring van januari 2023, staat nog precies dezelfde tekst: Totdat de uitkomsten van de onderzoeken zijn beoordeeld en omdat de bewijzen voor een allergische reactie en sensibilisatie niet eenduidig zijn acht de de Commissie het niet nodig om nieuwe voedingsmiddelen te voorzien van een etiket met daarop de vermelding dat de huiskrekel (Acheta domesticus) een primaire sensibilisatie kan veroorzaken. Wel wordt er een etiketeringsvoorschrift voor allergie voor schelpdieren verplicht.

Er is niet alleen de zorg voor een allergische reactie met mogelijk anafylactische shock en een sensibiliteit voor huiskrekels, ook het consumeren van insecten an sich roept vraagtekens op en dan vooral op het gebied van de stof chitine. Dit is de stof die de schaal, het exoskelet van insecten, hard maakt. Het is dezelfde stof wat de schaal van krabben en garnalen hard maakt en wat paddestoelen hun vorm en stevige bite geeft.

Qua gezondheid maakt men zich vooral zorgen over de toevoeging van insecteneiwit aan allerhande producten omdat de consument dan ongewild dagelijks chitine binnenkrijgt en dit negatieve gevolgen kan hebben voor de gezondheid. Maar is dit zo? Als je op internet zoekt lees je op website van producenten en verkopers alleen maar over de heel positieve effecten van chitine. Zo zou het heel goed zijn voor de darmflora omdat chitine onverteerbaar zetmeel is wat de bifidobacteriën verhoogt en schimmels en parasieten bestrijd.

Waarom dan toch die zorgen? Chitine is een biopolymeer, net zoals bijvoorbeeld gelatine, collageen en zetmeel en is een belangrijk bestanddeel van insecten, schimmels en huisstofmijt. Als je insectenmeel consumeert krijg je dus chitine binnen. In een gezond lichaam, met een gezonde darmflora, kan dit niet veel kwaad omdat je dan voldoende darmbacteriën hebt die het enzym chitinase produceren wat chitine afbreekt.

Candida schimmels houden van chitine

Toch zijn er ook onderzoeken waaruit blijkt dat chitine bij regelmatige inname kan zorgen voor overgevoeligheden c.q. een intolerantie. Het grootste probleem betreft chitine lijken de Candida schimmels. Onderzoek uit 2022 dat de Candida schimmel de grootste oorzaak is van bloedbaaninfecties (22%) en de afgelopen jaren is de groei van Candida infecties wereldwijd enorm toegenomen door het gebruik van immunosuppressieve therapieën en breedspectrum antibiotica, maar ook door glyfosaat bevattende pesticiden die bacteriedodend werken, ook in de darmflora.

3 tot 8% van de vrouwen in Nederland zou volgens het Radboud UMC chronische vaginale candidiasis hebben en alle vrouwen krijgen dit wel een keer tijdens hun leven.

Chitine versterkt de celwanden van schimmels waardoor deze niet af te breken zijn met schimmeldodende middelen. Door de aanwezigheid van de candida schimmel verlagen de beschermende bacteriën en kunnen de schimmels zich vermenigvuldigen en de darmen bezetten. Hierdoor verzwakt de darmwand en ontstaat er een lekke darm en kan de schimmel zich via de bloedbaan door de rest van het lichaam kan verspreiden.

Dus chitine op zichzelf is niet het probleem, wel de aanwezigheid van schimmels in het lichaam en het afbreken van die schimmels wordt met de dagelijkse inname behoorlijk moeilijk. De basis van een gezond immuunsysteem en een goede neurotransmitterproductie ligt in de darmen, als de darmgezondheid wordt verstoort heeft dit gevolgen voor heel het lichaam. N

Chitine kan in het lichaam afgebroken worden door een enzym, chitinase. Nu is het zo dat schimmels zelf chitinase produceren. Toch kan de candida schimmel door een verhoogd chitine gehalte niet afgebroken. Het is nog onduidelijk wat hiervan de oorzaak is. Een mogelijke oorzaak is dat candida het lichaam beschermt tegen gifstoffen, candida houdt zware metalen en mycotoxinen vast. Dit moet nog verder onderzocht worden.

Verhoogd chitinase als oorzaak van ontstekingen

Het chitinase enzym wordt ook geproduceerd door bacteriën zoals bacillus en serrata. Op zich is een normale hoeveelheid bacillus bacteriën goed, maar als de darmflora uit balans is en er te weinig lactobacillen en bifidobacteriën zijn (de twee grootste groepen beschermende bacteriën) kunnen bacillus soorten gaan overgroeien, net als de candida bacterie. De serrata bacteriën veroorzaken onder andere longontstekingen, zijn pathogeen en zijn niet gewenst.

Ook met chitinasen is een balans belangrijk en is een teveel aan chitinase niet goed voor de gezondheid.  Bij een overgroei aan deze bacteriën kan er een verhoogd chitinase ontstaan met ontstekingen als gevolg. Ernstige astma, cystische fibrose en andere ontstekingsziekten worden door onderzoekers in verband gebracht met verhoogd chitinase als gevolg van deze bacteriën. Dus ook hier is de combinatie chitine en bacteriën een ziekteverwekker. Niet de chitine zelf. Het is nog onduidelijk of dagelijkse inname van chitine kan bijdragen aan verhoogde chitinasen.

Chitine ondersteunt het immuunsysteem

Het is interessant om te weten dat chitine ook positieve kanten heeft. Het kan de reacties van het immuunsysteem kan verbeteren. Bij een onderzoek waar men chitine oraal toediende werden de ontstekingsbevorderende (Th) 2- cytokinen en IgE immunoglobelinen onderdrukt. Hierdoor ontstaan er minder ontstekings- en allergische reacties. De stof die het immuunsysteem reguleert, IFN-y, verhoogde. Dit is gunstig ontstekingsziekten in de darmen als PDS, de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa. Door deze werking kan chitine het immuunsysteem verbeteren.

Daarnaast zag men in onderzoek naar de darmgezondheid, waarbij deelnemers 25 gram krekel per dag aten en dat de bifidobacterien (bifidobacterium animalis) met vijf tot zeven keer toenamen.  De reden van toename is dat chitine een onoplosbare vezel is en het werkt als prebiotica. (Wat betekent dat het door middel van fermentatie de goede bacterien verhoogt en wat voor darmklachten kan zorgen bij mensen met voedselintolerantie en verhoogd histamine)

Chitosan of Chitine

Chitosan is een stof wat gemaakt wordt van chitine. Dit is een niet natuurlijke stof met een positieve lading. Het middel werkt door zich te binnen aan een negatief geladen celwand, waardoor deze meer doorlaatbaar wordt. Zo worden bijvoorbeeld bacterien bestreden. De vraag is of chitine zelf dit niet ook doet, chitine is de enige positief geladen polysacharide van alle natuurlijk biopolymeren. Chitosan werkt als antioxidant, antimicrobieel, anti-toxisch, het verlaagt oxidatieve stress waarmee het beschermt tegen celbeschadiging en kankers. Het kan ook cholesterol verlagen. Allemaal voordelen. De vraag is dus of chitine deze voordelen ook heeft. In onderzoeken worden chitine en chitosan in één adem genoemd alsof ze beide dezelfde eigenschappen hebben.

Conclusie

Het lijkt erop dat chitine als stof in het lichaam eerder helend werkt dan schadelijk. Het is niet zozeer chitine zelf maar wel de combinatie van chitine met de candida schimmel en pathogene bacteriën die voor gezondheidsproblemen zorgt. Aangezien candida een groeiend probleem is en er nu al zoveel mensen zijn en vooral vrouwen hiermee te maken hebben, is het niet aan te bevelen voeding te gebruiken wat verrijkt is  met insecteneiwit zolang je gezondheidsklachten hebt, met daarbij extra oplettendheid bij darm en vaginale klachten.

Heb je een allergie voor huisstofmijt en/of schaaldieren, vermijd dan producten waar huiskrekels en meelwormen in zijn verwerkt.

Twijfel je of je eiwitten van insecten wil, dan moet je vanaf nu extra goed de labels lezen. Op het etiket zal worden vermeldt of er krekels of meelwormen in worden verwerkt en/of het product een mogelijke allergische reactie kan veroorzaken door de toevoeging van het insectenmeel.

En zoals we al jaren weten, wil je echt goed en gezond eten, dan maak je je eten zelf en koop je niets uit pakjes en zakjes.

De vraag blijft waarom bedrijven al vanaf januari 2023 de toestemming hebben gekregen om insecteneiwitten aan voedingsmiddelen toe te voegen terwijl het onderzoeksproject naar o.a. de voedselveiligheid nog tot 31 december 2023 loopt.